گچ یک ماده معدنی فراوان می باشد که از میلیون ها سال پیش به دلیل تبخیر دریاچه های شور و دریاهای سطحی و کم عمق به صورت لایه های رسوبی تشکیل شده است.
شواهد نشان می دهد که قدمت برخی از آثار گچی بجا مانده در فلات آناتولی و سوریه به ۹۰۰۰ سال قبل باز می گردد. همچنین ثابت شده است که تمدن های سومری، آشوری، مصری، یونانی و رومی که در سرزمین های نزدیک به هم حکومت می کردند و قطعا با یکدیگر تعامل داشته اند نیز از آن به عنوان مصالح ساختمانی استفاده می کرده اند.
معروف ترین و مهمترین موارد کاربرد سنگ گچ در آن دوران ساخت زیور آلات و مجسمه هایی از جنس آلبسترون که نوعی سنگ گچ نیمه شفاف بوده و احتمالا نام آن از نام شهر آلابسترون مصر گرفته شده می باشد.
در تمدن های کهن نیز نوعی گچ استفاده می شده است که امروزه ما آن را آلاباستر می نامیم. تندیس های بزرگ گاوهای بالدار متعلق به تمدن آشور که امروزه در موزه شهر لندن موجود است از همین سنگ ساخته شده اند. یونانی ها نیز سکه هایی با نقش کلمه ضرب می کرده اند. همین طور آنها ظروف و قوری های کوچک از گچ ساخته اند.
استفاده بشر از سنگ گچ به عنوان اندود گچی و جهت سفیدکاری دیواره مقبره ها به بیش از پنج هزار سال پیش در کشور مصر می رسد که با حرارت دادن سنگ گچ در کنار آتش آن را به پودر تبدیل نموده و سپس با مخلوط نمودن پودر حاصله با آب برای روکش آجر و سنگ استفاده می کردند.
مصری ها ۱۵۰۰ سال قبل نیز از گچ برای پوشاندن سطوح داخلی دیوارهای اهرام ثلاثه استفاده کرده اند . درون اهرام مصر بر روی سطوح صاف و سفید گچی دیوارنگاری های شکوهمندی با نقش سربازان مصری، ارابه های جنگی، خدایان، حیوانات و پرندگان موجود است. مصری ها در ۶۰۰ سال قبل هاون گچی نیز داشته اند.
یونانی ها همچنین نامی به سنگ گچ داده اند که از دو کلمه با معانی زمین و پختن تشکیل شده است. آنها فرم خاصی از سنگ گچ را که حالت شیشه ای دارد برای پنجره ها استفاده و به ویژه این سنگ ها را وقف معبدهای الهه ی ماه می نموده اند. سنگ گچ شیشه ای را که به این شیوه سنتی مورد استفاده قرار می گرفته، یونانی ها سلنیت یا سنگ ماه می نامیده اند.
رمی ها نیز راجع به سنگ گچ می دانستند که چه کاربردهایی در حرفه و پیشه آنها می تواند داشته باشد. نشانه این اطلاعات مجسمه های بدن انسان است که در اروپای غربی با ملات گچ درست شده و امروزه نیز در دسترس است.
امروزه آلاباسترهای خوب در نواحی میانی انگلستان خصوصاً در ناتنگهام به شکل مجسمه هایی با فرم های مختلف که توسط استادکاران قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی حکاکی شده اند پیدا می شود. بعدها این دست ساخته های گچی مشهور گردید و با تولید انبوه به سراسر اروپا فرستاده شد. این آلاباسترها را ما در موزه های عمومی می توانیم ببینیم. آلاباستر همچنین در برخی از آرامگاه ها، نقوش کلیساها و سایر ساختمان های تاریخی به کار رفته است.
آن زمانی که سقف و دیوارهای خانه ها با نی و ترکه درست می شده مردم برای پرکردن شکاف بین آنها نیاز به یک اندود پرکننده داشتند. در بیشتر مناطق اروپای غربی خانه ها به این شکل ساخته می شده است. این کار ابتدا با گل و رس انجام می شد. سپس بناها نوعی ملات آهکی یافتند که سطوح سخت و سفید ایجاد می نمود. بعدها با دست یابی به سنگ گچ، این عمل با بکارگیری ملات گچ انجام شد. بناها ملات گچ را به علت سرعت زیاد خشک شدن و عدم وجود ترک بعد از آن نسبت به ملات آهک ترجیح می دادند. امروز ملات آهک به میزان جزئی مورد استفاده قرار می گیرد.
به هر حال بیشترین مصرف گچ برای سطوح داخلی ساختمان بود ولی از قرن ۱۶ میلادی به بعد گچ کارها مهارت های خود را توسعه دادند و در زمینه دکورسازی و کارهای هنری با گچ توانایی های ارزشمندی پیدا نمودند. آنها توانستند بر روی سطوح گچی، دیوارها و سقف ها، نقش های زیبایی از انواع گل ها، شاخه های درختان، میوه ها و حتی طرح آلات موسیقی را ایجاد کنند. برخی از بهترین نمونه های این طرح ها توسط گچ استاکو در خانه های جورجیان در جمهوری ایرلند کار شده است. طرح های گچی بر روی سقف خیلی قدیمی نیستند اگر چه هنوز در برخی خانه های قدیمی نوارهای گچی برجسته در دور تا دور سقف و یا طرح هایی به دور چراغ مرکزی سقف دیده می شود ولی این آثار عمر خیلی بلندی ندارند. امروزه هنوز برخی شرکت ها در زمینه ایجاد طرح های سنتی و قدیمی بر روی سطوح گچی فعال هستند. این فعالیت توسط استادکاران ماهر بر روی سقف منازل افراد مهم و یا کلیساها انجام می شود.
تاریخچه گچ در ایران
در ایران نیز گچ رابطه نزدیکی با صنعت ساختمان سازی داشته و از دوران پیش از اسلام (۲۵۰۰ سال پیش) یکی از مصالح ساختمانی سنتی ایران بوده است. گچ در پوشش قوسی کانال ها در قسمتی از بناهای تخت جمشید از دوره هخامنشی به یادگار مانده است. ملات گچ در دوره ساسانیان در اسکلت سازی بناها و همچنین جهت نماسازی کاربرد فراوان داشته است.
یکی از پدیده های هنری در معماری بی همتای ایران، هنر گچ بری است که در کاوش های باستان شناسی نمونه ها و نشانه هایی از رواج این هنر در روزگار ساسانی به دست آمده است. بطور کلی آثار گچ بری را در دوره های مختلف ایران می توان مشاهده کرد. برای نمونه در دوره سلجوقی مسجد جامع ساوه و مسجد علویان در همدان، در دوره ایلخانی به بقعه بایزید بسطامی در بسطام، در دوره تیموری به بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام، در دوره صفویه به کاخ عالی قاپو در اصفهان، در دوره زندیه به عمارت کلاه فرنگی در شیراز و در دوره قاجار به کاخ گلستان در تهران می توان اشاره نمود.
گچ از جمله مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت بخصوصی برخوردار است و بعلت ویژگی هایی که دارد از زمانهای قدیم در امر ساخت مسکن مورد استفاده قرار می گرفته است. در بسیاری از ساختمانهای قدیمی مخصوصا ًدوران صوفیه که اغلب آنها در اصفهان موجود می باشند گچ نقش موثری داشته و گچ بریهای بسیار زیبائی از آن دوران باقی مانده است. گچ بعلت خواص خود از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین باشد و باصطلاح برای ریختن رنگ اطراف زمین مورد نیاز بوده و همچنین تا آخرین مراحل کاری که سفید کاری و نصب سنگ است باز هم گچ مورد نیاز است و حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می نمایند.
